Bo Sandelin

En la malsuperaj partoj de la eduksistemo en la plej multaj landoj, la pozicio de fremdaj lingvoj estas rezulto de elpensita plano. Kontrauxe, en la plej supera parto (la doktorigxa parto) ekster la lingvodisciplinoj, fremdaj lingvoj ofte aperas tute neplanite kiel solvo de praktika problemo. Ili gxenerale aperas nur en aplikata formo, ne instruata.

En tiu cxi artikolo mi montros la lingvan sxangxon je doktorigxo pri ekonomiko en Svedio. Du tendencoj estas videblaj: formortado de la sveda lingvo kaj, koncerne fremdlingvojn, transiro de la germana al la angla. Similajn tendencojn oni trovus en pluraj aliaj disciplinoj en similaj landoj.

Depost 1969 doktorigxa edukado en Svedio konsistas el du partoj. Trapasinte bazan universitatan ekzamenon, aspirantoj, kiuj estas akceptitaj kiel doktorigxaj kandidatoj, komencas per dujara periodo de doktorigxaj kursoj. Tiuj cxi kursoj estas sekvataj de verkado de disertajxo, kio lauxplane ankaux postulu du jarojn, sed kio praktike ofte postulas pluroble da tempo.

Kiam mi cxirkaux 1970 prenis doktorigxajn kursojn je la universitato de Lund, la instrulingvo cxiam estis la sveda, escepte de kiam eksterlandaj gastprofesoroj aperis. La legendaj kursotekstoj estis cxefe en la angla, sed kelkfoje en la sveda, dana aux norvega. La situacio restis la sama, kiam mi mem komencis instrui doktorigxontojn je la universitato de Gotenburgo.

En la dua duono de la 1980-aj jaroj, la premisoj sxangxigxis. Ni akceptis kelkajn eksterlandajn doktorigxajn kandidatojn, kiuj tre malbone komprenis la svedan. Kelkaj prelegistoj tuj ekuzis la anglan kiel preleglingvon. Tio estis rigardata kiel internaciigxo, kio estas io bona.

Mi mem iom hezitis, kaj la unuan jaron mi uzis alterne ambaux lingvojn, tiel ke mi unue dum kelkaj minutoj klarigis aferon en la sveda kaj poste donis resumon en la angla. Tio kompreneble estis tre maloportuna instrumaniero, kaj baldaux ankaux mi cedis.

En la 1990-aj jaroj ni donis ecx ne unu doktorigxan kurson en la sveda lingvo, laux mia scio. (La sola restajxo estis kursoj, kiujn ni donis en Karlstad, kie estas regiona altlernejo kun kiu ni kunlaboras.) Dum la unuaj 90-aj jaroj ni havis oficialajn rilatojn kun afrikaj universitatoj, de kie venis doktorigxontoj, kiuj kompreneble ne komprenis la svedan. En la lastaj jaroj ni pli malpli aktive klopodis rekruti kandidatojn internacie, kaj nun pluraj venas el, inter alie, la antauxe socialismaj landoj. Rezulte, eble duono de la cxiujare cxirkaux 10 novaj doktorigxaj kandidatoj ne komprenas la svedan.

Sekve, instruado per la angla je la doktorigxaj kursoj eble estas neevitebla adaptigxo de universitata instituto, kiu volas eviti izoligxon kaj provincismon. Sed tia adaptigxo havas konatajn "kostojn". Preleganto esprimas sin malpli klare en la angla ol en sia gepatra lingvo, kaj kandidato komprenas malpli bone en la angla ol en sia gepatra lingvo. Do, ambauxflanke la komunikado malbonigxas.

La lingvo de doktoraj disertajxoj evoluis simile. Ecx svedoj skribas ekonomikan disertajxon nuntempe preskaux cxiam en la angla lingvo. Je la ekonomika instituto de la universitato de Gotenburgo, la lasta svedlingva doktora disertajxo datigxas de 1989. Post tiam aperis gxis oktobro 1998 58 disertajxoj, cxiuj en la angla lingvo.

En la tuta lando aperis 415 aprobitaj doktoraj disertajxoj pri (socia) ekonomiko dum la periodo 1895-1995. Dum la unuaj jardekoj estis averagxe malpli ol unu disertajxo en unu jaro, sed en la fino de la periodo estis cxirkaux 20 cxiujare.

La diagramo montras la procentajn porciojn de diversaj lingvoj de la disertajxoj. Ni vidas, ke fine de la 19-a kaj komence de la 20-a jarcento disertajxo cxiam estis skribita en la sveda aux la germana lingvo. La lasta disertajxo en la germana publikigxis en 1935, kaj la unua en la angla en 1929.

Post 1935 nur la sveda kaj la angla estas uzataj, dum la sveda iom post iom perdas terenon. En la 90-aj jaroj nur escepte oni trovas svedlingvan disertajxon.

Alian indikon pri la sxangxigxintaj pozicioj de la diversaj lingvoj ni trovas en la lingvo de la cititaj verkoj en la doktoraj disertajxoj. La tabelo bazigxas sur la cititaj verkoj en samplo de 61 disertajxoj el la 415 disertajxoj publikigitaj en 1895-1995.

Lingvo de cititaj verkoj en svedaj ekonomikaj doktoraj disertajxoj (Procentoj)

La cxefa tendenco ripetigxas. Post la 30-aj jaroj oni malofte citas germanlingvajn verkojn. Publikajxoj en la franca kaj itala lingvoj ankaux malaperas. Komence de la jarcento oni citis itallingvajn verkojn danke al tradicie forta itala pozicio pri la teorio de publikaj financoj. En la fino de la periodo la angla lingvo tute superregas, kaj ecx la sveda preskaux malaperas.[1]

Koncerne la svedan, ja temas ne pri kontinua regreso. Frapas la malalta sveda procenta nombro por 1920-39 kaj la alta por 1940-59. En la 20-aj kaj 30-aj jaroj pluraj disertajxoj kun teoria emfazo publikigxis, ekzemple de la Nobelpremiitoj Myrdal kaj Ohlin kaj aliaj el la t.n. Stokholma skolo. Teorioj ja estas pli-malpli internaciaj, kio klarigas la malgrandan nombron de la svedaj referencoj. Kontrauxe, en la 40-aj kaj 50-aj jaroj dominis peze empiriaj disertajxoj pri la sveda ekonomio, kio rezultigis multajn svedlingvajn referencojn.

La sxangxigxo de la lingva situacio rilate al doktorigxo ja estas nur unu aspekto de la sxangxigxintaj rilatoj inter sveda kaj alilanda ekonomika pensado. Aliaj aspektoj de tiu proceso rilatas al la sekvaj punktoj: la origino kaj migrado de ekonomikistoj, la demando kie svedaj ekonomikistoj publikigas kaj cxu eksterlandanoj publikigas en Svedio, la "scienca idealo" esprimita per teoria enhavo kaj stilo, la lingvo kaj la origino de libroj acxetitaj de sciencaj bibliotekoj, k.t.p. Ili estas diskutataj aliloke.[2]

La transiro de la germana al la angla sxajne povas esti ligita al almenaux tri specoj de kauxzoj. En la unua grupo estas universalaj kauxzoj, kiuj influis ne nur la lingvon de ekonomiko, kaj kiuj efikis ne nur en Svedio. La du mondmilitoj kaj la naciisma periodo estas gravaj tiaj kauxzoj. Germanio perdis ne nur prestigxon. Multaj el gxiaj famaj sciencistoj devis forlasi la landon post 1933 kaj anstatauxe kontribui al sia scienco en aliaj landoj. Tio gxenerale signifis, ke ili komencis verki en nova lingvo, ofte en la angla. Usono estis grava ricevanto de elpelitaj sciencistoj, kaj la konata New School for Social Research en Novjorko farigxis vera ekzila sociscienca universitato.[3]

Alia universale efikanta kauxzo estas la kresko de la usona logxantaro kaj la usona universitata sistemo. Usono estas juna nacio. Gxia logxantaro pli ol duobligxis inter 1880 kaj 1930, dum la germana logxantaro kreskis per proksimume 50%. Krome, jam frue en la 19-a jarcento Germanio havis sukcesan universitatan modelon kun profesoroj, kiuj devis ne nur instrui, sed ankaux fari esplorojn kaj gvidi seminariojn. En Usono tia modelo vidigxis nur en 1876, kiam Johns Hopkins University en Baltimore fondigxis kaj adoptis la germanan idealon. Post tiam tiu rapide disvastigxis.

Do, ni ne miru, ke Joseph Schumpeter deklaras, ke la usona ekonomiko "komencigxis de preskaux nulo en 1870" sed poste rapide evoluis.[4] Tio signifis ankaux rapide kreskantan usonan influon, kio devis okazi je la kosto de alies influo, interalie la germana.

Dua speco de kauxzo estas speciala por ekonomiko (kaj kelkaj aliaj disciplinoj). Iuj argumentis, ke la t.n. historia skolo superregis en Germanio gxis post la dua mondmilito, dum gxi estis konsiderata arkaika en multaj aliaj landoj, kie la neoklasika skolo regis ekde la komenco de tiu cxi jarcento.

Tio tamen ne estas tre konvinka argumento. Unue, aliaj ekonomik-historiistoj pli konvinke argumentis, ke la historia skolo perdis sian superregan pozicion en Germanio jam en la 20-aj jaroj. Due, ne estis la specifaj trajtoj de tiu cxi skolo, kiuj pli frue konsistigis la germanan influon sur svedajn ekonomikistojn.

Tria speco de kauxzo estas la malgrandigxinta signifo de geografia distanco. Estas triviale rimarkigi, ke la komunika sistemo dauxre plibonigxis de post la 19-a jarcento. Nun ne estas multe pli malfacile por sveda klerulo havi kontakton kun usona universitato ol kun germana universitato. Do, unu el la antauxaj avantagxoj de Germanio por svedoj - la kompare mallonga distanco de Svedio - nun signifas malmulte.

Koncerne la nunan fortan pozicion de la usona ekonomiko, ni povas mencii ankaux hipotezon, kiun multaj auxtoroj akcentas en speciala numero de la revuo Kyklos.[5] Temas pri la intensa konkurado sur la granda usona universitata "merkato". La konkurado estas konsiderata pli akra ol en Eªropo, kio instigus al elstaraj atingoj, kiuj siavice disvastigxus en la mondo pere de la angla lingvo.

Por la propra kulturo kaj identeco pli gravas la forigxo de la gepatra lingvo kiel science uzata lingvo ol la transiro de la germana al la angla kiel superrega fremdlingvo. £ajnas neevitebla por unuopa universitata instituto kaj unuopa sciencisto en lando kun malgranda nacia lingvo grandparte rezigni pri sia nacia lingvo. La alternativo estus izoligxo, for de la internacia scienca komunumo.

Tio vekas du demandojn. Unue, je kia grado la propra nacia lingvo estu rifuzita kaj, due, per kiu lingvo gxi estu anstatauxigita.

Kondicxe ke oni vidas valoron en tio, ke la gepatra lingvo dauxre estu uzebla kiel almenaux elementa faka lingvo, la sveda sxajne perdadas nenecese grandan terenon. Cxe doktorigxontoj tio evidente estas parte ligita al prestigxo. Ekzemple, mi en la lastaj jaroj spertis, ke se mi ne proponas al svedaj doktorigxontoj la eblon respondi skribajn ekzamenojn en la sveda lingvo, eble duono el ili respondas en malbona angla lingvo. Kaj se doktora disertajxo temas pri tipe sveda problemo kaj interesos nur svedajn legantojn, kial ne plu skribi gxin en la sveda?

La oficiala sinteno speguligxas en diversaj dokumentoj. Gxis 1993 la Nacia Universitata Dekreto postulas, ke doktora disertajxo estu skribita en la sveda, dana, norvega, angla, germana aux franca, se ne temas pri lingvoscienca disertajxo. Krome, disertajxo kiu ne estis skribita en la angla, germana aux franca devis havi resumon en unu el tiuj lingvoj. Krom tio, al cxiu disertajxo devis esti aldonita maksimume 500-vorta anglalingva referajxo laux certaj reguloj.

De 1993 en la Nacia Universitata Dekreto estas menciita nenio pri la lingvo, sed lokaj reguloj kaj praktiko kauxzis, ke en ekonomiko kaj pluraj aliaj disciplinoj la angla tute superregas.

En 1998 la Komisiono pri la Sveda Lingvo (Svenska språknämnden), komisiite de la registaro, prezentis planon pri tio kiel apogi la svedan lingvon en Svedio. Unu el la proponoj estas, ke "doktoraj disertajxoj en fremdaj lingvoj havu resumojn en la sveda". Tio ja estas la inverso de regulo, kiu regis gxis 1993!

Pri la demando kiu lingvo estus la plej racia solvo, kiam la propra nacia ne tauxgas, esperantistoj ja havas klaran opinion. Ni devas bedauxri, ke la mondo tiurilate ne estas regata per "tuteca racio" sed per la racio de neinterkonsentintaj unuopaj agantoj. El la vidpunkto de unuopa aganto, estas tute racie konsideri la gxeneralan anglolingvigan proceson kiel nesxangxeblan kaj adaptigxi al gxi.

[1] La eble surprizaj 8 procentoj sub "Aliaj" 1990-1995 klarißas jene. La nombroj por 1990-95 bazißas sur samplo de 12 el 125 disertajxoj. Unu el tiuj 12 disertajxoj temas pri Sovetunio. En gxi estas cititaj 84 ruslingvaj verkoj, kiuj konsistigas tri kvaronojn el la 8 procentoj.

[2] Bo Sandelin & Ann Veiderpass, "The Dissolution of the Swedish Tradition", en A. W. Coats (ed.), The Post-1945 Internationalization of Economics, Durham: Duke University Press, 1996, p. 142-164. Bo Sandelin & Sinimaaria Ranki, "Internationalization or Americanization of Swedish Economics", The European Journal of the History of Economic Thought, n-ro 2, 1997, p. 284-298. Bo Sandelin, Nikias Sarafoglou & Ann Veiderpass , "The post-1945 Development of Economics and Economists in Sweden", en A. W. Coats (ed.), The Development of Economics in Western Europe Since 1945, London: Routledge, (publikigota). Bo Sandelin, "Introduction: Swedish Economics 1900-1960", en Bo Sandelin (ed.), Swedish Economics, Vol. 1, London: Routledge, 1998, p. 1-26.

[3] Detaloj pri 314 elmigrintaj germanlingvaj ekonomikistoj trovißas en Harald Hagemann & Claus-Dieter Krohn, Die Emigration deutschsprachiger Wirtschafswissenschafler nach 1933, 2-a eldono, Diskussionsbeiträge aus dem Institut für Volkswirtschaftslehre (520), Stuttgart: Universität Hohenheim, 1992. Pluraj aspektoj de la elmigrado estas analizataj en Harald Hagemann (ed.), Zur deutschsprachigen wirtschafswissenschaftlichen Emigration nach 1933, Marburg: Metropolis-Verlag, 1997.

[4] Joseph A. Schumpeter, History of Economic Analysis, Oxford University Press, 1954, p. 864.

[5] Kyklos, Vol. 48, n-ro 2, 1995. Special Issue: Is There a European Economics?

Lingvoj en nelingva doktorigxa edukado: sveda ekzemplo