Reagoj 96/2
Hejmen ] Supren ]

 

Dahlenburg
Chaves
Korelativoj
Mazi
Lingvo-simpligo
Kukola ovo
Notlibro 96/2
El la landoj 96/2
Reagoj 96/2
Leterkesto 96/2
Recenzoj 96/2

Bernard Golden: Komplika transitiveco - IPR 1,2/95

A) S-ro Golden proponas ke la frazo A: Li bolas akvon  estu same akceptebla, kiel la frazo B: La akvo bolas. Se iu esperantisto, pro kutimo, tamen diras C: Li boligas akvon, la signifo, supozeble estas samkiel A (cxar alie eblas miskomp-reno). Bone por boli! Nun ni prenu la verbon gxeni, ankaux foje misuzatan sed, malkiel boli, „tradicie transitiva”, kaj faru similajn frazojn: A: Maria gxenas min, B: Mi gxenas. Miaj komentoj: Kion signifas: Cxu vi opinias ke mi gxenas? Se la frazo C: Maria gxenigis min samsignifu kun A (laux nia antauxa regulo) esperantistoj „tradiciaj”, kiuj lernis ke gxeni estas transitiva verbo, miskomp-renas. La frazo - D: Maria gxenas pro mi -  farigxas suficxe dusenca (ecx pli se oni provos ‘anstatauxigi la prepozicion per akuzativo’!)                                     Mike Sadler

B) Mi trovas aktuala la penadon de Bernard Golden por trovi solvon konsidere de la problemo de transitiveco (95/1-2). Tiu penado estas aktuala, cxar Euxropa Unio (EU) baldaux devos trakti lingvan problemon kaj devos elekti el inter du ebloj: a) gxi gardu plu la gxis tiam sekvitan principon, t.e. la egalrajteco de membrosxtatoj kaj lingvoj - aux b) gxi apliku alian solvon.

En la kazo a) Esperanto havas iom bonan sxancon por igxi oficiala lingvo en EU. (Por tio agadas esperantistoj - inter ili agadis nia karmemora samideano Edward Symoens - kaj organizoj en Euxropo.) Cxi-kaze farigxos aktuala, ke: "Kiam nia lingvo estos oficiale akceptita de la r e g i s t a r o j  de la plej cxefaj regnoj kaj tiuj cxi registaroj per speciala legxo garantios al Esperanto tute certan vivon kaj uzatecon kaj plenan sendangxerecon kontraux cxiuj personaj kapricoj aux disputoj, tiam auxtoritata komitato, interkonsente elektita de tiuj registaroj, havos la rajton fari en la fundamento de la lingvo unu fojon por cxiam cxiujn deziritajn sxangxojn, se tiaj sxangxoj montrigxos necesaj;..."* Ankoraux en tiu kazo, se la politikistoj de EU akceptus Esperanton, la iom plena realigo de la enkonduko de E-o bezonus plurajn jarojn, eble jardekojn. Sed la kontrolon de la lingvo oni devos plenumi jam cxe la komenco de la enkonduka procezo. Cxi tie mi parolis pri la aktualeco de la solvo-sercxado sed ne pri la kielo.

László Gados, Budapesxto

*Zamenhof: Antauxparolo de la Fundamento de Esperanto. Enciklopedio de Esperanto, Hungara Esperanto-Asocio Budapest, 1979. p.163.

 

Géza Kurucz: Pri la uzo de substantivaj participoj - IPR 4/95

A) Sxajnas al mi ke kiam participo estas samtempa „dauxra rolo” la afero farigxas iom tikla: cxu vere estas cxiam pli bone diri „prezidinto” ol „eksprezidanto” kaj „aminto” anstataux „eksamanto”?                         Mike Sadler, Gyál (Hungario)

B) Estas dankinde, ke Géza Kurucz tiom funde esploris la tempan sistemon de Esperanto  modele de substantivaj participoj. Per tio li bonvene atentigas pri la ebleco, plene nuance esprimi temporilatojn en la uzado de particip-devenaj derivajxoj. Cxu li konas la verkojn de Rikardo Sxulco, kiu same insistas pri la valideco de la Zamenhofaj participaj temposxtupoj? La Kurucza frazo - plene konsentinda - sonas rekte Sxulce: "Estas konstateble, ke -anto/ -into / -onto (same: -ato/ -ito/ -oto) esprimas klaran tempan rilaton ne al la aktuala tempo de la parolo, sed al tiu de la predikato." Cxe Sxulco: "...rilatas al la priparolata tempo."

Estus interese ekscii, cxu sinjoro Kurucz transigas sian eltrovon ankaux al la verbaj temporilatoj (-ata/ -ita/ -ota). Se jes, li tiel atentigus la kolegojn instru-istojn pri ecx pli vasta, pli grava kampo de temporilatoj, instigante al la klara, logika temposistemo Zamenhofa, listigita en la 16 reguloj. Tiel ni precize scius, ke, ekzemple, persono en iu tago estis (jam) naskita aux (tiutage) naskata. Ne iu adepto de la Analiza Skolo predikus, sed sperta Kecskeméta esperantisto propralogike gvidus al pli logika tempouzado en Esperanto... Franz-Georg Rössler, Dudenhofen (Germanio)

C) Estas akceptinde, ke Géza Kurucz atentigis nin pri la utileco de substantivaj participoj (95/4). Tamen la ekzemplo, per kiu li komencis la pritraktadon de la temo, estas maltrafa rilate la jugxon de li ("ekslernantoj estas barbarismo"), sed estas trafa pro tio, cxar gxi povas demonstri al ni, ke okaze de kelkaj verboj, la substantiva participo havas ne nur tempan rilaton sed ankaux rilaton de ia kvalito (de ekzistado). Konkrete: a) Mangxanta homo estas mangxanto. En tiu cxi kazo ni trovas (nur) tempan rilaton. b) Lernanta knabo estas lernanto. En tiu cxi senco ankaux tempa rilato esprimigxas. Sed cxu ni rajtas diri/skribi ke: "Hieraux Ia lernanto(j) ekskursis"? Kompreneble, ni rajtas diri tion kaj similajxon, cxar cxi-kaze 'lernanto' signifas: persono/knabo, kiu devas aux rajtas frekventi lernejon. Pro tiu senco ni rajtas uzi la prefikson eks- rilate la vorton 'lernanto', kaj pro tio ni trovas en PIV la zamenhofan ekzemplon (sub la kapvorto eks-): eksservantoz.

Plue: la proponita solvo „lernintoj de la klaso" semantike ankaux pro tio ne estas bona, cxar la senco de 'klaso' laux PIV: "...3. Aro el cxiuj lernantoj, kiuj sekvas unu saman kurson”. Sekve kiam la studado (la kurso) atingas sian finon, la ekzisto de la klaso cxesas. Do, 'lernintoj de la klaso' povas esti nur tiuj personoj, kiuj dum la lernojaroj - do, dum la ekzisto de la klaso - eksigxis el la klaso. Sekve, rilate la ekzemplon, cititan de Géza Kurucz, la vorto 'ekslernantoj' estas pli bona ol la vorto 'lernintoj'.                                     László Gados, Budapesxto

 

János Petik: Serve de altaj pretendoj - IPR 4/95

A) Cxu tia por-mi-tute-ne-nature-sona kaj malfacila akrobatigo de la vortoj vere rezultigas pli bonan lingvon ol la laux-mi-ne-sklave-nacilingvaj manieroj reliefigi kiujn uzas niaj bonaj verkistoj kaj la kursivado/substrekado kiujn foje uzas ordinaruloj kiel mi?                                     Mike Sadler, Gyál (Hungario)

B) Konstateble estas,  ke la auxtoro trovigxas en  krizo rilate al  la  lingvo Esperanto. Elirpunkto estas lia konstato, ke Esperanto estas "tro vulgara por atingi la  nivelon de literatura lingvo". Tial sinjoro Petik provas plibonigi nian (literaturan) lingvon per du rimedoj: Pri la dua estas almenaux interese legi lian atentigon pri gxusta vortordo en Esperantaj frazoj. Jes, ni cxiuj foje facilanime tordas la vortojn en frazo, sekvas nacilingvajn modelojn. Sed gxenerale almenaux skribe ni atentas emfazojn, akcentojn, rango-ordojn. Ke tio ne povas atingi centprocentan universalecon, tion la auxtoro mem konstatas. Ekzemple ne cxiu kulturo metas la plej gravan dirajxon en la saman lokon. Tiu povas trovigxi frazokomence aux frazofine. Sed preskribi rigoran sistemon de vortordo estus troiga balasto. Kaj la Petikaj ekzemploj donas nur modelojn, kiajn niaj konsciaj verkantoj jam delonge utiligas. Cetere cxe li la plej emfazita vorto trovigxas (arbitracie) fine de la frazo.

Pri la unua rimedo mi ne nur dubas, sed firme kontrauxstaras, cxar la auxtoro provas (ankaux per la gxena dauxra utiligado en la tuta teksto) enkonduki la nedifinan  artikolon "un". Kvankam mia propra lingvo disponas pri nedifinaj artikoloj, mi neniam sentis ties bezonon en Esperanto. Sincere dirite, mi tute ne komprenas la auxtoran argumentadon per la aldonitaj ekzemploj en la studajxo. Sed la afero dependas ne de miaj lingvosentoj, sed de la baza regularo de la lingvo Esperanto. Gxi simple rezignas pri nedifina artikolo. Ankaux la erara Zamenhofa frazo en la "Ekzercaro" ("Unu virino havis du infanojn...") ne pravigas gxin. Kaj certe de la nedifina artikolo ne dependas la kapableco "esprimi la plej delikatajn nuancojn de la homa animo".

Bonaintence verkis sinjoro Petik, sed neutile. Suficxas esplori kaj utiligi la latentojn de la 16 reguloj. Modifojn, modlajxojn aldoni certe multaj esperantistoj jam emis/-as/-os. Sed majxorie ili rezignas pro respondeco al la tuto. Kaj ankaux la organo de esperantistaj instruistoj devus rezigni publikigi reformprojektojn, precipe se ili estas kontraux-Fundamentaj kaj evidente nenecesaj.  Franz-Georg Rössler, Germanio

 

Dennis Keefe: BEKunu, BEKdu... - IPR 4/95

en la intervjuo li prave atentigas pri la fakto, ke oni bezonas multe pli da tempo por lerni kaj bone uzi E-on ol multaj e-istoj ofte opinias. Kaj tio validas des pli, ju pli ofte fakuloj kuragxas senvualigi la gramatikajn malfacilajxojn kaj de-monstri la malkontentigajn spertojn. Pro tio mi salutas la instrumetodajn konsilojn kaj ekzemplojn, kiun la intervjuito donas. ... Same pro samaj motivoj mi dankas pro la rubriko „El niaj metiejoj...”                                Hans Fechler

 

Petro Rulofido: La Malfacila Esperanto - IPR 4/95

En la rubriko „Reagoj” mi denove preskaux devis rezigni. Se esperantisto, kiu konfesas, ke „la lingvistiko kaj gramatiko ne apartenas al lia profesio” ecx kiel nura amatoro sukcesas malkovri tiom da malklarajxoj kaj da ankoraux ne deciditaj demandoj, kian nesolveblan taskon havas la Akademio!!

Por ekzemplo: kial oni tiom ofte renkontas „pruntendoni, pruntenpreni” kaj ne simple „prunte doni, prunte preni”. Cxu estus gxuste - analoge al tiu cxi formo - skribi „li boneregas E-on”, „sxi tiom belekantis la himnon”? Kiu regulo permesas kaj regulas tiun cxi kunmetajxon? Tion demandas miaj gelernantoj kaj konstatas, ke ankaux E-o ne estas lingvo sen esceptoj. Kontrauxe al la aserto de Rulofido la germanaj tradukoj por prunti en UV „leihen, borgen” ne estas transitivaj. „Leihen” same kiel „borgen” per si mem solaj ne donas la precizan finan sencon: „ich leihe/borge mir” (mi pruntas al mi = mi prunte prenas de iu ion) aux „ich leihe/borge ihm” (mi pruntas al li = mi prunte donas al iu ion). „Prunte” signifas „leihweise/auf Borg” (adverbo).

La radiko „prunt” en mia praktiko cxiam indikas, ke mi laux certa maniero prenas, donas, acxetas ion; mi cxiam uzas gxin en adverba senco. Do neniu cerbumo, cxu tr. aux ntr. ...

Ankaux en la rusa traduko en UV „bg`Đkz” estas - same kiel en la germana traduko en UV - ankoraux dusenca kaj postulas decidon inter „bg`Đkz d`(b`)q{” prunte doni, aux „bg`Đkz ao`q{” = prunte preni (atentu, ke ankaux la rusa lingvo ne kunmetas la du elementojn de la esprimo).

Timega fantazio estus la apero de vortaro, kiu cxe cxiu radiko indikus gxian gramatikan karakteron, kvalifikus gxin per aldonaj informoj, dirus, cxu gxi estas cxie akceptita aux kiuj alternativoj ekzistas kaj ankoraux estas diskutataj; kiu krome indikus la (ne)transitivecon (kun proponitaj alternativoj) kaj ankaux la aspektan verbokategorion laux PAG.

Mi preferas lerni kaj lernigi ‘vortojn’ - tiom ofte kiom eblas - en tipaj kombinajxoj, kiuj ofte aperas en teksto kaj parolo. Do ne „fermi, tr.”, „cxesi, ntr.”, sed „fermi la pordon”, „la pluvo cxesas” k.s. PIV estas trezoro, kiu povus liveri, jes, ankaux indikojn pri ‘tr.’ kaj ‘ntr.’ - sed pli valore por nia lernado estas gxia abunda stoko da vortkombinajxoj kaj frazeroj, kiuj montras la vortojn ‘agantaj’. Do, la eblecoj de interligo kun aliaj vortoj ne bezonas esti prinotitaj per aldonaj indikoj pri radik-karaktero, (ne)transitiveco, aspekta kategorio k.s., sed ili jam montrigxas realigitaj, agantaj, en kuntekstoj kaj situacietoj. Ili sin ofertas kaj prezentas senpere aplikeblaj.

Krome, ne interesas min, cxu verbaj formoj kiel porekzemple ‘varmas, felicxas, belas, verdas, bluas...’ estas „verboj netransitivaj derivitaj de neverbaj radikoj”. Pli interesas min la rilato de tiuj cxi esprimiloj al tio, kion oni volas esprimi, do la rilato inter la ila ebeno de ‘esprimo’ kaj la informa ebeno de ‘enhavo’ (laux L. Hjelmslev, vidu ankaux U. Ecco.)

Sxajnas al mi, ke la fascinaj eblecoj por kunmetajxoj, derivajxoj en E-o havas ankaux duan, ne tiom fascinan flankon: ili estas tento por ludado nur sur la ‘ebeno de esprimo’. Tio produktas ‘interesajn’ formojn, prefere mallongajn kaj ‘rapidajn’, pli ekonomiajn: sekve de tiu cxi tendenco la cxielo ne plu estas blua, sed gxi bluas; la cxambro ne plu estas varma, sed gxi varmas; la arbo verdas... Cxar tiuj cxi formoj svarmas, mi ne plu havas la eblecon trovi iun lauxsencan (ebeno de enhavo) diferencon inter la esprimo „la cxielo bluas” kaj „la cxielo estas blua”. Tio signifas, ke mi perdis la esprimilon por komuniki mian dumpromenan sperton kaj impreson, ke la bluo de la cxielo estis tiom viva, tiom intensa, kvazaux la cxielo agus, produktus sian bluon. La esprimo „estas blua” tute ne tauxgus, cxar gxi esprimus nur la staton, ne la spertitan kvazauxan aktivecon de la cxielo en tiu cxi dumpromena momento.

Novaj esprimiloj, vortformoj devus servi al la ‘enhava ebeno’; diferenco inter esprimoj devus nepre respeguli diferencon sur la ebena senco. Laux mia impreso ni suferus grandan perdon, se tiu vaste spertebla verbigo de adjektivoj estus libera (eble ‘senbrida’?) agado nur sur la ebeno de la ‘iloj’, se do (r)estus neniu sencodiferenco porekzemple inter ‘estas varma’ kaj ‘varmas’. E-o permesas multe da ludado - sed cxio havas sian duan flankon, sian prezon.

Hans Fechler, Alfelderstr. 9. DE-31139 Hildesheim, tel/fakso: +49 5121 41294

 

Mireille Grosjean: „IPR estas nelegebla” - IPR 1/96

Mi havas publikajn demandojn al s-ino Mireille Grosjean konsidere de sxia kritiko (96/1): Cxu mia skribajxo ricevus prijugxon pli altan aux malpli altan, gxi farigxus pli valora aux malpli valora, se post mia nomo starus la vortoj: emerita oficiro? Cxu vere de tio estas (pli) legebla IPR, ke post la nomo de auxtoro estus trovebla la profesio? Cxu ia antauxjugxo ne kasxas sin malantaux tiu deziro?

                                                                            László Gados, Budapesxto