[ Hejmen ] [ Supren ]

Humphrey Tonkin:

La scienca kunteksto de E-instruado

(Prelego en la Konferenco de ILEI, Örestrand, Svedio, 4 auxgusto 2003)

En  la  Simpozio de la Akademio de  Esperanto pri   la  E-kulturo,  kiu  jxus  okazis en Gotenburgo, mi prelegis pri la origino de  la E-kulturo.  Mi  komencis miajn rimarkojn  per cito el la Unua Libro, kiun Zamenhof aperigis en  1887. En la Antauxparolo de la Unua Libro Zamenhof  prezentis  kiel  ’la  plej  cxefajn problemojn, kiujn estis necese solvi’  en  la kreo de lia internacia lingvo tri aferojn:

I.  Ke  la lingvo estu eksterordinare facila, tiel ke oni povu ellerni gxin ludante.

II.  Ke  cxiu, kiu ellernis tiun cxi lingvon, povu  tuj  gxin uzi por la komprenigxado  kun homoj de diversaj nacioj, tute egale cxu  tiu cxi  lingvo estos akceptita de la  mondo  kaj trovos multe da adeptoj aux ne, – t.e. ke  la lingvo jam de la komenco mem kaj dank’ al sia propra  konstruo  povu  servi  kiel  efektiva rimedo por internaciaj komunikigxoj.

III.    Trovi   rimedojn por venki la indiferentecon de la mondo kaj igi gxin  kiel eble plej baldaux kaj amase komenci uzadi  la proponatan  lingvon kiel lingvon vivan  –  ne kun  sxlosilo  en la manoj kaj en  okazoj  de ekstrema bezono.

Plej  atentokapta  pri la unua  el  tiuj  tri problemoj  estas la nocio, ke oni  devu  povi lerni  E-on  ’ludante’. Esperanto  ne  estas, laux  la  implicita aserto de Zamenhof,  kiel aliaj  lingvoj,  kiuj  postulas  longan kaj komplikan  laboron antaux ol la lernanto  ecx atingas la sojlon de utiligeblo de la lingvo: jam  de  la komenco oni devas povi gxin  uzi, versxajne  per senpera formado de  strukturoj en  la  lingvo  kaj  per rilatado  kun  aliaj partneroj en la ludo.

Multaj   projektantoj  de  lingvoj   malmulte konsideras  tiujn,  kiuj devas  lerni  iliajn lingvojn,  kaj  koncentras siajn  fortojn  je simpleco   kaj  logikeco:  de   la   komenco, Zamenhof estis tre konscia pri tio, ke lingvo estas komuna fenomeno, kaj homa fenomeno – do ke necesas krei komunumon de lernantoj.

Kaj ne nur lernantoj. La dua problemo, ke oni povu  manipuli la strukturojn  de  la  lingvo tiel ’ke la lingvo jam de la komenco mem  kaj danke al sia propra konstruo povu servi  kiel efektiva     rimedo     por internaciaj komunikigxoj’, rilatas al la praktikado de la lingvoscio. Ne suficxas lerni la  ludon,  sed poste oni devas povi perfektigi sin.

La  tria  ’problemo’ rilatas  senpere  al  la demando  pri  konstruo de komunumo:  Zamenhof rekonas  la  fakton,  ke sen  parolantaro  la lingvo ne povas ’vivi’. Kaj, li aldonas,  „El cxiuj  projektoj,  kiuj  en  diversaj  tempoj estis proponitaj al la mondo ... neniu solvis pli  ol unu el la diritaj problemoj, kaj  ecx tiun  cxi  nur  parte.” Alivorte  dirite,  la lingvo-projektantoj   fokusigxis   pli-malpli ekskluzive  je  la lingvaj aspektoj  de  siaj projektoj kaj neglektis la sociajn aspektojn.

Apenaux necesas diri, ke en la Unua Libro  ni jam   havas  kvazaux  manifeston  de  la  E- instruado: lerni la lingvon devas esti  luda, gxi  devas celi perfektigxon, gxi devas  krei komunumon. La plej granda avantagxo  de  E-o, super  cxiuj aliaj klascxambraj kaj  lernilaj lingvoj,  estas la fakto, ke  gxi  estas  tuj (aux preskaux tuj) praktike utiligebla –  aux almenaux  tion oni facile asertas.  Gxis  kiu grado  ni  povas pruvi tiun fakton,  kaj  cxu indus  pli emfaze gxin pruvi al niaj fakuloj­kolegoj?

Kompreneble, utiligi lingvon signifas  ankaux trovi  rimedojn  por  gxin  utiligi.  En  tiu rilato  la  Interreto faris tutan revolucion. Hodiaux estas eble auxskulti parolatan  E-on, en  kiu  ajn  loko je kiu ajn  horo:  perreta radio  igis  tion  realo. Ne estas  malfacile ankaux  krei la proprajn parolatajn  tekstojn kaj  mesagxojn,  aux helpi  siajn  lernantojn tion  fari.  Kompreneble, ne cxiu  instruisto havas  facilan  aliron al  la  reto,  sed  de monato  al  monato la situacio plifaciligxas, kaj pli kaj pli da homoj estas rete ligataj.

Kompaktaj diskoj ankaux kontribuas al tiu cxi revolucio. Muzikaj diskoj en E-o farigxas pli kaj pli abundaj, kaj nun UEA komencas savi la iamajn  sonbendojn  de  la  iama  Magnetofona Servo  de  UEA  per surdiskigo  kaj  vendado. Kvankam   plejparte  tiu  cxi  materialo ne tauxgas  por  komencantoj, gxi  estas  facile utiligebla en pli postaj stadioj.

Zamenhof,   en  sia  prezento   de  la   tri ’problemoj’, kiujn li devis venki, emfazas la perfektigxon en sia dua ’problemo’. Kiel krei kondicxojn, en kiuj homoj povu plene  ellerni kaj  plene  eluzi la lingvon? Ni bezonas  sur tiu  cxi  tereno  la  apartan  helpon  de  la instruistoj. Kvankam cxiu homo scias,  ke  li aux  sxi bezonas lernilojn en la unua  stadio de  lernado  de E-o, tion oni ne  tiel  klare komprenas  je   la   dua   stadio.  Multaj esperantistoj  en niaj rondoj atingas  certan nivelon de  lingvokapablo  kaj  malsukcesas transiri   gxin.  Kiam  oni  povas adekvate elturnigxi  en normalaj konversaciaj cirkonstancoj,  verki  pli-malpli   seneraran tekston,  kaj   plenumi   siajn   diversajn bezonojn,  oni atingas ian lingvan ebenajxon, tra  kiu estas tre malfacile trabati. Tiu cxi estas ofta fenomeno  en  cxiuj lingvoj: enmigrintoj,   kiuj  neniam  farigxas   bonaj uzantoj de sia nova lingvo, sed kiuj kapablas tute  bone  perlabori sian panon, trakti  kun instancoj,   eduki  sian  familion;  lingvaj studentoj  studantaj en  aliaj  landoj,  kiuj laux  siaj profesoroj subite cxesas lerni  la celatan  lingvon cxar mankas suficxa pozitiva motivigo por tion fari.

La   manko  de  bona  lingvoscio  cxe  multaj esperantistoj  estas inter  la  plej  grandaj problemoj  de  la  E-movado,  kiel    Zamenhof klarvide  anticipis jam en 1887. Se  homo  ne sentas  sin cxehejme en Esperanto,  tiu  homo nur  pene  legas  Esperantajn literaturajxojn aux sciencajn studojn aux          informan materialon, tiu homo malfacile orientigxas en prelegoj,  malfacile trovas  sian  lokon  por bone kontribui al la organiza agado de la  E­movado.  Sciencistoj asertas, ke ecx la  plej kleraj  homoj uzas nur parton de siaj cerboj: en  la E-movado ni uzas nur malgrandan parton de  la kolektiva cerbo de niaj membroj pro la malalta komprennivelo  de  tiuj   personoj.

Lingva  kapablo estas unu el la sxlosiloj  al organiza kapablo cxe ni – kaj inverse  (estas multaj  homoj  en niaj rondoj, kiuj  farigxas prezidantoj cxar ili bone parolas la lingvon, ne cxar ili kapablas prezidi).

Tradicie,  ni emis ne doni multan atenton  al lernado  de E-o en niaj Universalaj Kongresoj kaj  aliaj internaciaj konferencoj.  Oni  tro ofte  emfazas, ke ili estas manifestacioj  de la E-movado: ni ne malkasxu al la publiko, ke niaj  homoj  eventuale ne plene  kapablas  la lingvon,  al  kiu  ili  estas  tiel publike ligitaj.  Mi  opinias, kaj cxiam opiniis,  ke tiu estas eraro. Mi sxatus vidi multe pli  da atento  al lingvolernado kaj lingvoperfektigo en  niaj  kongresoj. Mi scias, ke unu  el  la celoj  ekzemple  de  la  Internacia  Kongresa Universitato  estas prezenti modelojn  de  la bona  lingvouzo kaj doni okazon al  la  homoj auxskulti modelan E-on – sed tio ne suficxas. En  mia  ideala mondo, aux mia ideala movado, la   bonaj  uzantoj  de  E-o  estus publike rekonataj kiel tiaj: ili farigxus internaciaj trezoroj  same  kiel la cxinoj nomas  certajn siajn  eminentulojn naciaj trezoroj.  Kaj  la instruistoj havas apartan respondecon krei la procedojn,   la  kondicxojn,  en   kiuj   tia perfektigxo   povu  okazi.  Ni  memoru   kion implicis  tiuj  ’problemoj’ de  Zamenhof:  la lernado  kaj  uzado de E-o  estas  nur  parte lingva. Gxi estas ankaux, kaj emfaze, homa.

Kompreneble, krei kondicxojn, en kiuj lernado povu  okazi, estas ne nur pedagogia  demando, sed  ankaux organiza. En la lastaj  jaroj  ni iom forgesis la gravecon de la E-kulturo:  ni ne  donas  al  gxi adekvatan atenton  en  nia gazetaro,  nek  en  niaj  kongresoj.  Ni ne reliefigas kaj elstarigas niajn plej grandajn verkistojn,  nek  interpretas  kaj  prezentas iliajn  verkojn  al la publiko.  Mi ofte en pasinteco  skribis  pri la  graveco  de  bona libro-kulturo  en  E-o. La homoj  ne  suficxe acxetas  librojn,  la acxetantoj  ne  suficxe legas,  kaj  la  legantoj ne suficxe  parolas inter  si  pri la fruktoj de tiu  legado. El komuna  literaturo kaj komuna  kulturo  venas pli  forta sento de solidareco kaj de komunaj valoroj.

En  la  Universala Kongreso cxi-jare ni donis pli da atento al klerigo pri E-o, prezentante diversajn aspektojn kaj problemojn de  la  E­movado.  Ni  ankaux  emfazis,  pere  de  tiuj programeroj   kaj  ankaux  per  la   Belartaj Konkursoj,  auxtoraj duonhoroj  ktp.,  la  E­literaturon.  Mi  sxatus  en  venontaj  jaroj arangxi,  ke cxiujare oni elektu  unu  libron kaj  instigu  la kongresanojn legi  gxin  kaj veni  al  la  kongresurbo  pretaj  pridiskuti gxin. Ne nepre devus temi pri nova libro, sed ankaux pri klasikajxoj de nia literaturo.  En la  Universala Kongreso oni povus  antauxvidi kelkajn  podiajn  diskutojn  pri  la verko, prelegojn, ktp.

Mi  opinias,  ke cxio cxi, kaj same  demandoj pri  ekzemple teatro en E-o, estas plej  bone traktataj per sistema kaj konsekvenca  plano, kaj  tial  mi klopodis krei tian  planon  per prezento de listo de kulturaj prioritatoj  en la Komitato de UEA antaux unu jaro.

Kompreneble,  kiel  ILEI jam  klare  rekonas, ankaux   necesas  pretigi  pli  kompetentajn instruistojn. Cxar E-o estas relative  facila lingvo, kaj cxar gxi ne havas firman lokon en la  lerneja studprogramo, granda proporcio de la instruado de E-o estas farata de amatoroj, kiuj ofte ne konas la plej bonajn instrumetodojn nek scias kiel efike  organizi la   kursojn.  Kaj  ecx  inter  la  profesiaj instruistoj  estas relative malmultaj  homoj, kiuj  estas profesie kvalifikitaj kaj  de  la kolegoj  alte  respektataj lingvoinstruistoj. La problemo havas tri partojn:

1.  gravas  elstarigi  la  vere  kompetentajn instruistojn kaj bone utiligi ilin;

2.  necesas altigi la kompetenton  kaj  scion (ankaux    lingvoscion)   de   la   profesiaj instruistoj;

3.   gravas  ne   malatenti   la   amatorajn instruistojn.

Se  temas  pri cxi-lasta, ni bezonas  pli  da atento  al la metodiko de neformala instruado de  la  lingvo, kaj al la bazaj scioj,  kiujn profesiuloj havas, sed amatoroj ofte ne.

Kaj cxar instruado estas cxiam negoca procedo inter   instruisto  kaj  lernanto,  ni   estu adekvate sentemaj pri kulturaj diferencoj  en la edukaj sistemoj de la diversaj landoj. Kio funkcias   en  cxina  klascxambro eble ne funkcias en, ni diru, brita – kaj inverse.

Krome, se ni vere volas apliki la lingvon  en realaj situacioj, se ni volas komunikigxi kun homoj  en  aliaj landoj, se ni volas  instigi niajn studentojn kvazaux plongxi en tiun  pli grandan  mondon,  kiun E-o  (unike  inter  la lingvoj, cxar tutmonda) kapablas malfermi, ni devas  mem bone koni tiun mondon. Ne suficxas scii pri gramatiko kaj vortprovizo: la bona E­instruisto  bone konas internaciajn  aferojn, bone konas la diversajn kulturojn, scias kiel gvidi  la studentojn inter tiuj kulturoj.  Vi legu nacilingvajn revuojn kaj jxurnalojn, kaj ankaux   la  materialon  haveblan   en   E-o, ekzemple pere de la pagxoj de la escepte bona revuo Monato.

Inter   la   cxefaj   prioritatoj de ESF, Esperantic Studies Foundation, en Nordameriko, estas mobilizi la E-instruistojn por  kunlaborigi  ilin kaj  perfektigi  ilian scion. Ni planas organizi en la venonta julio specialan   trisemajnan  programon   por E- instruistoj. Gxi okazos cxe SIT,  School  for International    Training,    la    malgranda universitata institucio kie okazas  la Nordamerikaj Someraj Kursoj, aux  NASK,  kiuj jam   tridek  jarojn  okazas  en  Usono. Ni versxajne ankaux havos niajn kutimajn kursojn por  homoj  kun nur tre elementa scio  de  la lingvo,  homoj kun meznivela scio, kaj  homoj kun pli progresinta scio.

Tiu  kursaro estas finance subvenciata de ESF mem.  Mi  estas  estrarano de ESF,  kune  kun kvino de aliaj homoj el Usono kaj Kanado. ESF ekzistas   por   antauxenigi  la   objektivan sciencan studon de la fenomeno Esperanto  kaj la  cirkonstancoj, kiuj cxirkauxas  gxin.  Ni interesigxas   pri   studado de  lingvaj problemoj, de la metodiko de E-instruado,  de manieroj transponti lingvajn diferencojn, kaj similaj  aferoj.  Kvankam  nia  cxefa  fokuso estas      nordamerika,      ni      akceptas esplorproponojn  el  cxiuj  mondopartoj kaj subtenas plurajn el ili. Ni ankaux subvencias diversajn retajn kursojn kaj pagxarojn,  kiel ekzemple   Edukado.net  kaj   Lernu.net. Ni nuntempe  apogas projekton por  krei  grandan tekstan  korpuson de  E-o, utilegan al lingvistoj,  kiuj  volas  studi  kiel  en  la praktiko  E-o estas lingve uzata. Ni  sercxas cxiam  altkvalitajn  projektojn kaj altkvalitajn esploristojn, kaj ni  estas  tre insistaj pri la objektiveco de nia aliro al E­o: ni ne estas unuavice disvastiga organizajxo  (kvankam  ni  ja  funkciigas  la Nordamerikajn    Kursojn),  sed scienca organizajxo.  Ni kredas, ke necesas,  ke  E-o kaj   la  esperantistoj  povu  defendi  siajn pretendojn   per   objektivaj   kaj science agnoskataj donitajxoj.

Kiel estrarano de UEA ankaux pri esploro  kaj dokumentado,  kaj Direktoro de la  Centro  de Esploro  kaj  Dokumentado pri Mondaj  Lingvaj Problemoj  (CED), mi aparte interesigxas  pri la  scienca prezento de E-o. Inter la  cxefaj agadoj  de  CED estas aperigo de faka  revuo, Language Problems and Language Planning,  kiu aperas trifoje jare. La revuo estas inter  la plej prestigxaj socilingvistikaj periodajxoj, kun forta redakta komitato, kiu konsistas  el homoj  kiel ekzemple Joshua Fishman,  Enrique Hamel,  David Graddol, kaj Ulrich  Ammon.  Ni aperigas  en la revuo cxiuspecajn artikolojn, kiuj  rilatas al aspektoj de la lingvoplanado kaj  lingvopolitiko,  sed  ni  ankaux  aparte emfazas  interlingvistikajn temojn, kaj  ofte aperas artikoloj, kiuj iel rilatas al E-o. La plejparto de la artikoloj estas en  la  angla lingvo, sed ni ankaux aperigas artikolojn  en aliaj  lingvoj, ekzemple la hispana,  franca, germana, kaj ecx lastatempe la pola. De  cxiu artikolo aperas resumo en E-o kaj en iu  tria lingvo.  Mi forte rekomendas tiun cxi  revuon al  vi kaj instigas vin aboni gxin, legi gxin kaj ecx kontribui artikolojn al gxi.

CED  ankaux okupigxas pri plej diversaj aliaj aferoj  –  la aperigo de la bulteno Informilo por  Interlingvistoj, la cxiujara okazigo  de Esperanto-logia Konferenco en la kadro de  la Universala  Kongreso, la aperigo de  informaj dokumentoj  diverslingvaj pri E-o kaj  ankaux de tempo al  tempo  libroj  (en preparo nunmomente,  ekzemple, estas  traduko  de  la lastatempa  libro  de  la  lingvisto   Robert Phillipson pri euxropa lingvopolitiko).