Universitata instruado
Hejmen ] Supren ]

 

Estrarkunsido en HU
Lernado per la reto
Universitata instruado
Ludu kun ni! 2
FIPLV kaj ILEI
FaRo
Pri nova epoko
El la landoj 01/4

Ilona Koutny

Universitata instruado kaj instruista trejnado*

 

                Instruado de esperanto havas gravan rolon por la pluvivo de la lingvo kaj por gxia uzo en adekvata nivelo, tamen gxi preskaux ne aperas en oficialaj lernejaj kadroj. Ekzistas streboj enkonduki gxin en diversajn nivelojn de la instrusistemoj. La motivoj kaj celoj diversas de propedeuxtika valoro (cxefe en elementa lernejo) tra helpado en interkultura komunikado (en cxiuj niveloj) gxis lingvistika modeligo (en universitatoj). Ni analizos la universitatan instruadon de e-o kaj gxian rilaton kun instruista trejnado surbaze de plurjaraj spertoj en hungara kaj pola universitatoj. Ni diskutos la neceson kaj enhavon de universitata agado.

 

1.      Esperanto kaj esperantologio en la supera instruado

Por prezenti la altlernejan kaj universitatan instruadon de e-o kaj esperantologio ni uzos tri kriteriojn, kiuj plurflanke interplektigxas.

Laux statuso ni povas paroli pri:

·         studrondo, okazanta en universitato, sed ekster la stud-programoj aux liberaj prelegoj, kiuj ne kalkuligxas en la rezultoj de la gestudentoj;

·         oficiala kurso kun poentoj, kreditoj aux iuspeca enkalkulado en la rezultoj de gestudentoj;

·         memstara studprogramo kun diplomo en iu organiza kadro.

Laux tipo temas pri:

·               lingvokursoj en baza aux meza niveloj, tre malofte en supera nivelo. Tiuj cxi estas ne vere universitatnivelaj kursoj, sed lingvokursoj similaj al tiuj en mezlernejoj aux por plenkreskuloj en iu klubo;

·               sciencaj prelegoj aux kursoj pri esperantologio kaj interlingvistiko, kiuj prezentas internacian komunikadon aux lingvopolitikon, artefaritajn lingvojn kaj nur bazajn trajtojn de kaj informojn pri esperanto en naciaj lingvoj (vd. la programon de Blanke (2000) en Berlino);

·               faka kurso en e-o, kiel kutime AIS faras dum siaj universitataj sesioj;

·               kompleksa studprogramo, simila al filologio de diversaj lingvoj, startante de nulo aux de iu baza scio de la lingvo, ofertante prelegojn pri e-aj lingvistiko, literaturo kaj kulturo, eventuale pri metodiko.

La celoj varias inter:

·               informi pri esperanto, pri la lingvo, movado, pri gxia ebla rolo en la internacia komunikado, tiel elformi pozitivan aliron al gxi cxe homoj, kiuj eventuale estos “intelektaj aktivuloj” (vd. Blanke), aux ecx en decida rolo (cxefe dum sciencaj kursoj);

·               baki esperantistojn (cxefe dum e-kursoj);

·               formi profesiulojn pri esperantologio (celo de memstara kaj kompleksa studprogramo).

 

Tamen estas malfacile prezenti la mapon de universitata instruado laux tiuj kriterioj, cxar mankas fidindaj kaj detalaj informoj pri la supera instruado de esperanto. Danke al la senlaca laboro de G. Pirlot aperis regule kajeroj pri universitata instruado cxefe en la 80-aj jaroj. Nuntempe evidentas la reta registrado de tiuj kursoj, kaj tio efektive okazas danke al Mauxro La Torre (vd. http://lps.uniroma3.it/eler), sed ne estas gxisdata (Blanke (2000) mencias 9 germanajn universitatojn, kie okazas de tempo al tempo lingvokursoj aux sciencaj kursoj kaj la reta fonto 18, versxajne kelkaj cxesis funkcii).

La listo de superaj institutoj, kiuj proponas e-kursojn estas suficxe impona (laux la reta fonto 143), se kredi al gxi. Estas malfacile doni precizan bildon pri la diversaj lingvaj kaj sciencaj kursoj, cxar ili ne funkcias konstante, multe dependas de la pozicio de la instruanto, krome mankas informoj pri la oficialeco, ktp. Sen tio ni povas mencii nur kelkajn ekzemplojn. Esperantologiaj kaj interlingvistikaj kursoj okazadas en pluraj euxropaj universitatoj: en Berlino, Frankfurto, Hamburg, Leipzig, Rostock, Paderborn (Germanio laux Blanke 2000), Amsterdam (Nederlando), Torino, Romo (Italio), Stockholm (Svedio), Szombathely (Hungario). Lingvokursoj okazadas en Moskvo (Rusio), Krakovo, Lublin, Poznań, Torun (Pollando), Sárospatak, Debrecen, Szombathely (Hungario).

Plej ofte lingvokursoj dauxras 1-2 semestrojn kaj havas po 2 horojn semajne. Enkadre de tio malmulte eniras krom la lingvo mem. Oni devas disponi pri almenaux 4 horoj semajne dum 4 semestroj por ke kurso pri literaturo, movado aux metodiko povu okazi (ekz. en Krakovo).

Memstara studprogramo, kiu en si mem bezonas plurajn jarojn, kaj kutime iun oficialan kadron, funkcias pli stabile. La Esperanto-fako de la Budapesxta Eötvös Universitato ekzistas jam ekde 1966, la internacia varianto ekde la fino de la 80-aj jaroj, kvankam la lasta stagnas. Bedauxrinde, la studoj ricevos altlernejan rangon ekde la sekva studjaro. En Poznań fondigxis internacia Interlingvistika fako en 1997. Ankaux universitataj lingvaj aux sciencaj kursoj havas pli ofte oficialan kadron ol lingvokursoj en baz- kaj mezlernejoj, kie la nuraj studrondoj pli oftas. La projekto Interkulturo donas novan elanon al la bazlerneja instruado en oficialaj kadroj. La oficialeco donas pli da prestigxo al la kurso, tiel pli da partoprenantoj.

Ne nur la instruado de e-o, sed ankaux la akcepto de e-ekzamenoj kontribuas al la pli forta pozicio de la lingvo. En hungaraj universitatoj, nur tiam studento povas akiri sian diplomon nuntempe, se li/sxi havas ekzamenon pri du fremdaj lingvoj (unu mezgradan kaj unu bazgradan). Pluraj universitatoj kaj altlernejoj akceptas la sxtatan lingvoekzamenon pri esperanto por tiu celo. Tio kontribuas al tio, ke dum la lastaj jaroj inter 1000-2000 homoj trapasas la sxtatan lingvoekzamenon pri e-o.

 

2.      Instruista trejnado kaj supera instruado

Por bona instruado necesas bona instruisto. Cxu iu naskigxas por esti instruisto aux per trejnado estigxas tio? Por povi respondi al tiu cxi demando, ni vidu, kion bezonas bona esperanto-instruisto!

·               superagradan lingvoscion;

·               metodikajn konojn pri lingvoinstruado;

·               vastajn kulturajn konojn pri e-aj literaturo, movado, teatro, kantoj, ktp.;

·               bazajn nociojn de gxenerala lingvistiko kaj interkultura komunikado.

Kompreneble gravas, ke iu havu denature iujn trajtojn, kiuj ebligas, ke li aux sxi estu bona pedagogo, instruisto: ekzemple paciencon, kapablon klarigi, komprenigi aferojn, kunordigi la agadon de pluraj homoj kaj nepre entuziasmon por tio, kion li instruas. Sed la aliajn menciitajn konojn oni devas alproprigi.

En Esperantio ofte okazas, ke iu finis bazan kurson aux memlerne atingis iun bazan nivelon kaj tuj komencas instrui, ja „esperanto estas facila lingvo” kaj entuziasmo felicxe ne mankas. Tiel li aux sxi transigas siajn erarojn prononcajn, gramatikajn (ekz. lia/sia, participoj) aux leksikajn (eventuala uzo de naciismoj). Eblas komuniki per malmultaj vortoj kaj gramatikaj eraroj, tamen instruisto devus havi multe pli vastan vortprovizon kaj gxustan lingvouzon!

Iu povas havi bonajn ideojn por instruado, ecx devas havi siajn proprajn por esti originala kaj auxtentika instruisto, tamen indas cxerpi el la sperto de aliaj instruistoj kaj de la metodologio de aliaj lingvoj. Tio sxparas tempon kaj erarojn, kies suferantoj estas la gelernantoj. Aligxante al e-kurso lernantoj ne celas kutime konkretan profiton (kiel aplikon en la (estonta) laborloko), ili restos gxis la fino, se gxi estas interesa, alloga, do gxi devas esti ecx pli bona ol la kurso pri la angla. Tion oni malofte povas atingi per eksmodaj metodoj!

Se temas pri instruado, sxtelado estas permesita, ecx bonvenigata. Instruisto ekuzu la bonajn ideojn, metodojn, kiujn li/sxi renkontis ie ajn, cxar la gelernantoj gajnas per tio. Metodiko disponigas ilaron, el kiu la instruisto povas elekti laux bezono (laux celgrupo, instruata materialo, evoluigata kapablo).

Kvankam e-o estas interesa lingvo pro sia travidebla strukturo, suficxe regula kaj produktiva derivsistemo, tamen utilas doni cxiuspecajn informojn al la studemuloj por kontentigi iliajn aliajn interesojn (de historio gxis rokmuziko).

Ofte ni renkontas la vidpunkton, ke e-o estas tute alia ol la etnaj lingvoj, ni ne traktu gxin en similaj kadroj. Tio estas ne konvena aliro, kvazaux ni mem forprenus e-on el la kategorio de lingvoj! Esperanto funkcias, kiel la aliaj lingvoj, ni devas analizi gxin laux samaj kriterioj kaj surbaze de ili montri, en kio e-o similas kaj en kio malsamas al (certaj) etnaj lingvoj, kiujn specifajxojn gxi havas. Almenaux instruisto devas koni la bazajn nociojn de lingvistiko kaj la lingvistikajn aspektojn de e-o por povi dialogi kun lingvisto.

La cxefa rolo de esperanto realigxas en interkultura komunikado. Konoj en cxi tiu tereno estas same utilaj, por pretigi la gelernantojn por la renkontigxo kun alikulturanoj kaj por povi enmeti esperanton en konvenan kadron (ekz. en la kazo de la projekto Interkulturo).

Se iu volas igxi instruisto de la angla aux germana, devas studi kaj diplomigxi. Cxu por esperanto suficxas memlernado kaj ne necesas diplomo? La mankon de profesieco en Esperantio ankaux aliaj kritikas (vd. Smidéliusz 1997). Kompreneble oni povas mem lerni multe, kaj iu diplomo en si mem ne garantias la altan nivelon de cxiuj necesaj konoj kaj kapabloj. Tamen la studoj por akiri diplomon igas la kandidaton okupigxi pri diversaj kampoj, kiujn oni parte ellasus sen iu planita programo kaj ekzamendevigo.

Ni menciis la kompatindan statuson de e-o instruado en lernejoj. Kiel ni volas havi la saman statuson, se niaj instruistoj ne havas diplomon? Se la streboj por enkonduki e-on en la Euxropan Union, kaj tiel en la euxropan lernejan sistemon atingus sian celon – ecx se nur por iu provperiodo nur en kelkaj landoj aux institucioj –, kie estus la rajtigitaj instruistoj, tradukistoj, kaj aliaj alte kvalifikitaj profesiuloj por tion plenumi?

ILEI povas organizi unusemajnan instruistan trejnadon kaj ekzamenon por instrukapablo, kvankam la gxisnuna agado montras gxian malfortecon. IEI koncentrigxas pri la tradicia Cseh-metodo. La profesian formadon por akiri la supre menciitajn konojn certigas kutime altlernejaj kaj universitataj fakoj kun plurjara programo, samtempe universitata diplomo havas sian prestigxon.

 

3.      Spertoj en ELTE kaj UAM

3.1. La hungara Eötvös Loránd Universitato (ELTE) en Budapesxto havas la plej longan tradicion de Esperanto-fako. Ekde sia fondigxo en 1966, gxi proponas kompleksan instruprogramon por la gestudentoj de la universitato, kiu krom la 3-jara lingvokurso entenas kursojn pri e-gramatiko, literaturo, kulturo, movadhistorio, interlingvistiko. Povas aldonigxi metodiko kun instrupraktiko kaj aliaj studobjektoj. La studoj startas de la nulo kaj finigxas per universitata diplomo. La tuta studado dauxras nuntempe 4 jarojn (apud iu cxefa fako).

Dum la okdekaj jaroj okazis enlandaj korespondaj postdiplomaj studoj 3-jaraj por e-istaj insruistoj (praktike cxiumonate okazis renkontigxo surloka). La programo ebligis pli detalan traktadon de diversaj terenoj de e-kulturo kaj lingvistiko, cxar la partoprenantoj jam havis bazajn konojn. Tiuj kolegoj povis poste labori en elementaj aux mezlernejoj, kie e-o estis oficiale aux en studrondo instruata. Pro la transformoj en la universitata instrusistemo, tiu cxi studformo estis cxesigita.

Fine de la 80-aj jaroj estis lancxitaj la internaciaj korespondaj postdiplomaj studoj 3-jaraj por e-istoj (praktike cxiusemestre unufoje okazis renkontigxo surloka). Gxia programo estis simila al la enlandaj postdiplomaj studoj kaj post la sukcesa finekzameno kaj defendo de diplomlaborajxo la finstudintoj akiris magistran diplomon. Du grupetoj diplomigxis. Tiuj cxi studoj nun stagnas pro manko de gestudentoj.

Prof. Szerdahelyi multe kontribuis al la elformigxo kaj evoluigo de la E-fako (ekz. verko de lernolibroj) gxis sia morto en 1987. Mi mem – diplomito de la fako – dum jardeko (1986-1995) prizorgis la esperantologiajn studojn, instruante la lingvon en 3 sxtupoj kaj lingvistikon. Regule kontribuis eksteraj lekciistoj, kiel la karmemora Zsuzsa Barcsay pri metodiko, Árpád Rátkai pri movadhistorio, d-ro Balázs Wacha pri lingvistiko. Nuntempe tri personoj instruas en la fako: d-ino Zsuzsa Varga-Haszonits (kunlaborantino ekde 25 jaroj, nun gvidanto de la E-fako) kaj Iván Bujdosó plentempe kaj d-ro Árpád Máthé.

Naskigxis pli ol 150 diplomlaborajxoj kaj kelkaj doktoraj disertajxoj. Parto de la diplomitoj serioze agadas en esperantologia kampo.

3.2. La eksteraj postdiplomaj Interlingvistikaj Studoj de la Universitato de Adam Mickiewicz (UAM en Poznań, Pollando, kie mi nun laboras por la Hungara fako) startis la unuan fojon en la studjaro 1998/99 kaj cxi-jare okazos la diplomiga, lasta jaro (surloka intensa semajna sesio okazas unufoje dum la semestro). La 3-jara internacia studumo konsistas el enkonduko al gxenerala kaj aplikata lingvistiko, el internacia kaj interkultura komunikado, traktas planlingvojn kaj detale okupigxas pri gramatiko, literaturo, kulturo kaj historio de esperanto. En la tria jaro eblas specialigxi ankaux pri metodiko.

Inter la prelegantoj estas konataj esperantologoj, kiel profesoroj Detlev Blanke, Humphrey Tonkin kaj John Wells, d-roj Vera Barandovska-Frank, Zbigniew Galor, Katalin Smidéliusz kaj Blazio Wacha, same Lidia Ligęza kaj István Ertl.

Por la gestudentoj de la Lingvistika Instituto (enkadre de kiu funkcias la Interlingvistikaj Studoj) mi anoncas de tempo al tempo e-kurson, kiun lastatempe mi realigis kun kolego Bradio Mauxro.

 

4.      Universitata agado

El la gxis nun diritaj sekvus, ke la supera instruado de e-o estus nia evidenta strebo pro internaj kaj eksteraj bezonoj (por plialtigi la fakan nivelon kaj por prezentigxi dece ekstere). La aktualecon kaj urgxajn taskojn de universitata agado ankaux ILEI rekonas (vd. la novjaran enkondukon de la prezidanto Mauxro La Torre en IPR 2001/1). Kvankam ekzistas malmultaj universitatoj, kiuj ofertas kompleksan studprogramon por esperanto kun diplomo, ecx tiuj ne estas eluzataj!! … Kaj cxi tie la alcelita grupo estas esperantistoj!

Cxu Esperantio entute bezonas superan instruadon, profesiecon, aux kontentigxas per porokazaj kursoj por komencantoj kaj per hobiismo? £ajne, esperantistoj batalas por ke la neesperantistoj rekonu la rolon de esperanto, ke ili enkonduku e-on en la lernejan sistemon, sed ili ne tro emas mem persiste labori pri la pliperfektigxo, ja tion ili devas fari por sia civila profesio. Kompreneble, ankaux la financa flanko kontribuas al la problemo kaze de instruistaj studoj, kaj la manko de reala posteno per la akirita diplomo (la EU-apliko nur sxvebas, kontribui al la projekto Interkulturo estus pri reala, sed oni devas fortostrecxi por gxi!).

Se ni superas la antauxan pesimisman aliron, tiam ni povas koncentrigxi al la demando, kiel enkonduki esperanton en universitatojn. La tasko estas multe pli reala, se tio okazas de interne, do iu e-isto – okupigxanta pri filologio, pedagogio aux psikologio – jam havas postenon en la universitato, kaj povas proponi kurson pri esperanto aux esperantologio. Estas multaj kolegoj, kiuj ne eluzas tiun eblecon! De ekstere proponita kurso bezonas internan subtenon por ke gxi estus stabila, ne nur lauxokaze tolerata, senpaga kurso.

Estas konsilinde trovi ligojn al ekzistantaj studprogramoj (ekzemple en la budapesxta Eötvös Universitato, E-fako funkcias kadre de la Lingvistika Katedro kaj ofertas kurson pri interlingvistiko ankaux por gxiaj gestudentoj). Nuntempe la tereno de interkultura komunikado estas populara. Ni devas trovi lokon por e-o en gxi. Tiel gxi nature enkalkuligxos en la studoj. Estas pli reala kurso pri interlingvistiko aux interkultura komunikado, kiu traktas ankaux e-on. Gxin povas sekvi lingvokurso por interesigxantoj. Laux miaj gxisnunaj spertoj, ne necesas multaj memstaraj kompleksaj programoj pri esperantologio, cxar Esperantujo ne havas bezonon por tio.

Neglektata problemo, sed reala estas la konservo de la jam ekzistantaj esperantologiaj studoj. Ili, kiel la plej altaj instruinstancoj meritus la subtenon flanke de e-movado per informado pri, varbado por la studoj kaj per stipendioj por kelkaj partoprenantoj. La edukado devas esti kaj estas “investo por cxiu” – emfazas ankaux Stefan MacGill (2001).

Necesas difini ankaux la rilaton inter tiuj instruinstancoj kaj ILEI. Universitata esperantologia fako kun kompleksa programo kaj diplomo (kiel en UAM) povus plenumi la rolon por formi kvalifikitajn instruistojn por ILEI kaj tiel por la e-movado, kunlaboranta kun gxi. La landaj sekcioj de ILEI aux la landaj asocioj mem, ecx TEJO povus delegi partoprenanton por la studoj kun ia subteno.

Estus dezirinde harmoniigi la metodikan programon de la universitataj fakoj kaj de instruistaj seminarioj de ILEI. Tiel ILEI povus organizi instruistajn seminariojn kun simila programo kiel la universitata, parte kun samaj instruistoj, en diversaj landoj por tiuj, kiuj ne povas veturi al eksterlandaj studoj, aux kontentigxas per metodika trejnado sen kompleksa formado. Aliflanke oni povus pensi pri la akcepto de tiuj seminarioj enkadre de la universitataj studoj. En ambaux kazoj oni povus fari instru-rajtigan ekzamenon fine.

Koncerne cxiuspecan superan instruadon de esperanto aux esperantologio, necesus reciproka informado kaj kunlaboro., t.e.:

·         la kolegoj instruantaj e-on aux esperantologion, interlingvistikon devus sendi informojn pri la kurso kun programo al la centra TTT-ejo (vd. supre) kaj same enmeti tiujn informojn en la TTT-ejon de sia universitato;

·         estus bone organizi kontaktojn inter la gestudentoj, inkluzive intersxangxojn;

·         necesus trovi kadrojn por scienca kunlaboro (en la tereno de metodiko, interkultura komunikado, lingvopolitiko, dulingvismo, ktp.) inter si kaj ankaux kun neesperantistaj esploristoj petante subtenon de fondajxoj.

 

ILEI elektis respondeculon pri universitata agado en la persono de Radojica Petrović, kiu jam dissendis sian unuan informilon-enketilon. Ankaux la Komitato de UEA post traktado de la temo (en la kunsido dum UK en Zagrebo) komisiis Amri Wandel por prizorgi la rilatojn kun la Internacia Asocio de Universitatoj kaj rekomendis al UEA disponigi rimedojn por instruceloj. Tamen io movigxas.

                                   D-ino Ilona Koutny, akademiano, gvidanto de Interlingvistikaj Studoj, UAM, Poznań, Pollando

 

Bibliografio

Blanke, Detlev (2000): Esperanto en germanaj universitatoj. En: IPR 2000/3

La Torre, Mauxro (2001): Novjara enkonduko. En: IPR 2001/1

MacGill, Stefan (2001): De kie niaj laborfortoj? En: 2001/2

Smidéliusz, Katalin (1997): Projekto Klera – profesia formado de E-kursistoj. En: IPR 1997/1

 


horizontal rule

* Surbaze de prelego prezentita dum la 35a ILEI-konferenco, Lovran, 2001