Blazio Vaha

Fabelkomencoj klasikaj

 

„Vivis iam aux neniam – diras la fabelo – brava, paca kaj sagaca regxo en kastelo.

Sur si kronon, sub si tronon li ja regxe havis, gxis limlando de la lando lia legxo gravis”

  (Julio Bahy: Sagaca knabino)

   

„Sur la granda vojo marsxis soldato”

  (Andersen – Zamenhof: Fajrilo)

 

 

Enkonduko kun rememorigo

Antaux pli-malpli unu jaro mi citis en IPedRo[1] aron da Esperantaj fabelkomencoj el tradukajxoj kaj originalaj fabeloj de kelkaj niaj literaturaj sukcesuloj, cxefe de KABE kaj – la fratoj Grimm. Frapis min tiam la simpleco de la fabelkomencoj cxe Kabe: ..Vidvino havis du fili-nojn.. Homo havis azenon... Eva Farkas-Tatár tradukas komenco-frazon de Béla Balázs jene: Iam antauxlonge vivis regxo kaj regx-ino. [vd. la grafikajxon sur p. 9.] Mi re-trarigardis tiam kolekton da fabeloj ankaux de Julio Baghy (pr. bagi), hungar-fabelan volu-mon tradukitan de Maria Ben-czik (pr. bencik) elde Elek Benedek, ukrainajn fabelojn es-perantigitajn de N. H. Adria-nova. Cxu estis, cxu ne estis, eble trans la Fabelmaro estis tre-tre alta monto... mi reskribis la hungar-fabele inspiritan komencoklisxon de Francisko Szilágyi. Mi citis ankaux el "esperantujaj prapatraj legendoj" de Doko. La titoloj cxe li estas tre longaj, kaj kun nepra mencio pri io Esperanta: Antaux multaj jarcentoj, kiam la mondo estis juna, kaj kiam estis drakoj en Euxropo, kaj kiam estis gigantoj en Azio, nian Esperantujon vizitis du el la orienta lando Kvazauxhxinio..

Tomasz Chmielik kaj Gerd Bussing, tradukante rakontojn de Peter Bichsel... mezlonge informas pri kelko grava jam en la unuaj frazoj, ekzemple jene: Viro, kiu havis nenion por fari, ne plu estis edzo, havis nek infanojn, nek laboron, pasigis sian tempon, repripensante, kion li sciis...

Mia celo, kiel oni povas vidi, estis ebligi aux almenaux kontribui al eblo, ke oni, multajn el ili ekzameninte, elektu kaj reuzadu la plej bonajn klisxojn, malpli-versxajnigi, malhelpeti, ke cxiu tradukanto cxiufoje rekomencu la tutan laboron de tradicio-kreado.

Kun infaneca, snobeta gxojo mi citis, kiel menciite, antaux cxio la klasike simplajn kabeajxojn similajn al la sekvaj: Estis antaux jaroj regxo (Ora birdo); Estis iam maljuna kaprino (Lupo kaj sep kapridoj); Estis iam fisxkaptisto kaj lia edzino (Fisxkaptisto kaj lia edzino); Estis iam tajloro, kiu havis tri filojn (Tablo kovru vin, orazeno kaj bastono el sako); Estis iam homo maljuna kiel la mondo (Maljuna avo kaj nepo); Estis iam granda milito, kaj post la milito multe da soldatoj estis eksigitaj (Kamarado Gaja);. Es-tis iam du fratoj, unu ricxa, alia malricxa (Du fratoj); Estis iam maljuna regxo (Fidela Johano); Estis iam malricxa virino, kiu naskis filon (Tri oraj haroj de l’ diablo); - Estis iam homo, lerta en multaj metioj (Sesope oni trairas la tutan mondon); Estis iam malricxa kamparano, nomata Kankro (Doktoro Cxioscia); Estis iam juna homo kiu sin dungis kiel soldato (Ursa felo). Mi estis cxerpinta cxi tiujn frazojn kun titoloj el Elektitaj fabeloj de Jacob kaj Wilhelm Grimm 1906, laux la teksto reaperinta en la jaro 1985a je eldono de Artur E. Iltis, Saarbrücken 1985. – Se la dauxrigo vin interesas, legu aux relegu mian laboreton Fabel-komencoj en Internacia Pedago-gia Revuo, 29a jarkolekto, 1999/4, pp. 18-24.

Cxi-sube mi aldonos similan kolektajxon el la unuaj du vo-lumoj de la Zamenhofaj tradukoj de la Andersenaj fabeloj. Ander-senaj fabeloj aperis en Esperanto jam en la jaro 1909, tradukitaj de Skeel-Giorling. La Zamen-hofaj tradukoj aperadis divers-tempe, kun konsiderindaj temp-intervaloj. La kvar volumoj dismetigxas je 1923, 1296, 1932, 1963. (Tazio Carlevaro, 1974: 202). Legu ilin kun respekto al la verkinto kaj tradukinto kaj kun pardonemo al mi, certe ion mistajpinta.

Ankaux cxi-foje, refoje – unue, cxiufoje, mi prezentos la komen-cofrazon, tuj poste, parenteze, la titolon de la fabelo, laux la skemo: komenca propozicio/ frazo de fabelo (La titolo de la fabelo).

La Zamenhofa maniero ko-menci fabelon: citajxoj el du volumoj. – Evidente pro Andersena influo, Zamenhof iam esprimadas sin malpli simp-le, ol la fama stilisto Kabe, tamen eble pli simple, ol liaj niatempaj posteuloj.

Jen do la komenco, la ko-menco de la unua fabelo: Sur la granda vojo marsxis soldato: "Unu, du! unu, du!" (Fajrilo).

Kaj jen dauxrigo longeta, komencoj de postsekvaj fabeloj: En unu vilagxo logxis du viroj, kiuj ambaux havis la saman nomon (Malgranda Niko kaj granda Niko). Estis iam regxido, kiu volis edzigxi kun regxidino, sed li nepre volis, ke tio estu vera regxidino. (Regxidino sur pizo). "Miaj kompatindaj floroj tute forvelkis" diris la malgranda Ida. (Floroj de la malgranda Ida). Estis iam virino, kiu tre deziris havi malgrandan infanon, sed sxi tute ne sciis, kie sxi povus gxin ricevi. (Elinjo –Fingr-eto). Estis iam maljuna poeto, efektive bona maljuna poeto (Malbon-konduta knabo). La malfelicxa Johano estis tre malgxoja, cxar lia patro estis tre malsana kaj baldaux mortonta. (Vojkamarado). Malproksime en la maro la akvo estas tiel blua, kiel la folioj de la plej bela cejano, kaj klara, kiel la plej pura vitro, sed gxi estas tre profunda, pli profunda, ol povas atingi ia ankro; multaj turoj devus esti starigitaj unu sur la alia, por atingi de la fundo gxis super la akvo. Tie logxas la popolo de maro (La virineto de maro). Antaux multaj jaroj vivis unu regxo, kiu tiel amis belajn novajn vestojn, ke li elspezadis sian tutan monon, por nur esti cxiam bele ornamita (La novaj vestoj de la regxo). En unu el la domoj de la Orienta strato en Kopenhago, proksime de la Nova Regxa Bazaro, estis iam granda gastokunveno, kiel ofte okazas kauxze de reciproka intervivado. (Galosxoj de felicxo). Atentu! En la kamparo, tute cxe la vojo, staris kampa domo; vi certe jam mem gxin iam vidis. (Lekanto). Estis iam dudek kvin stanaj soldatoj, kiuj cxiuj estis fratoj, cxar oni fandis ilin el la sama malnova stana kulero. (Persista stana soldato). Tre malproksime de cxi tie, tie, kien flugas la hirundoj, antaux ol venas nia vintro, logxis regxo, kiu havus dek unu filojn kaj unu filinon, Elizon. (Sovagxaj cignoj). Estis iam regxido: neniu havis tiom multajn kaj tiel belajn librojn, kiel li. (Gxardeno de la paradizo). Vivis iam komercisto, kiu estis tiel ricxa, ke tutan straton kaj ecx ankoraux flankan strateton li povus plenpavimi sole per grandaj argxentaj moneroj. (Fluganta kofro). Sur la lasta domo de malgranda vilagxo trovigxis nesto de cikonioj. (Cikonioj). En la urbo Florenco, ne malproksime de la Piazza de Granduca, trovigxas malgranda transversa strato, kiu, se mi ne eraras, estas nomata "Porta Rossa”. (Kupra porko). En la lasta tempo ni faris malgrandan vojagxon, nun ni deziras entre-preni pli grandan, Kien? Al Sparto! Al Mikeno! Al Delfoj! (Ligo de amikeco).

En la dua volumo de la Andersenaj fabeloj trovigxas jenaj fabelkomencoj: Cxiuj kantoj de la oriento parolas pri la amo de la najtingalo al la rozo: en la silentaj stellumaj noktoj la flugilhava kantisto faras sere-nadon al sia bonodora floro (Rozo de la tombo de Homero). En la tuta mondo neniu scias tiom multe da historioj, kiel la dio de dormo. Li estas bonega rakontisto. (Dio de dormo. Sub-titoloj: Lundo, Mardo, Merk-redo, ¥auxdo, Vendredo, Sabato, Dimancxo). Estis iam regxido, kiu havis nur tre malgrandan reg-non; gxi tamen estis suficxe gran-da, por ke oni povu edzigxi en gxi, kaj edzigxi li volis (Pasxtisto de porkoj). Se post fulmotondro oni preteriras poligonan kampon, oni ofte rimarkas, ke gxi aspektas nigre kaj kvazaux bruligite. (Poligono). – Cxiun fojon, kiam mortas bona infano, angxelo de Dio mallevigxas sur la teron, prenas la mortintan infanon sur siajn brakojn, etendas siajn grandajn blankajn flugilojn, flugas super cxiujn lokojn, kiujn la infano amis, kaj sxirkolektas plenmanon da floroj, kiujn li alportas supren al Dio, por ke ili tie floru ankoraux pli bele ol sur la tero. (Angxelo). En °inujo, kiel vi sendube scias, la imperi-estro estas °ino kaj cxiuj liaj cxirkauxantoj estas ankaux °inoj. (La najtingalo). Turbo kaj pilko kusxis inter aliaj ludiloj kune en unu tirkesto, kaj la turbo diris al la pilko: "Cxu ni ne farigxu ge-fiancxoj, cxar ni kusxas ja unu apud la alia en unu tirkesto?" (Gefiancxoj). En la arbaro estis belege! Estis somero. (Malbela anasido). En la arbaro staris beleta abio; gxi havis bonan lokon, kaj suno povis penetri al gxi, estis suficxe da aero, kaj cxirkauxe kreskis multe da pli grandaj kamaradoj, abioj kaj pinoj. (Abio). Nun ni komencas. Kiam ni venos al la fino de la historio, ni scios pli multe ol cxe la komenco. (Negxa regxino. Fabe-lo en sep rakontoj. Unua rakon-to: Kiu parolas pri la spegulo kaj la rompopecetoj). En la granda urbo, kie ekzistas tiom multe da domoj kaj da homoj, ke ne cxiuj homoj havas suficxe da loko por gxardeneto kaj kie la plimulto tial devas kontentigxi je floroj en florpotoj, estis tamen du mal-ricxaj infanoj, kiuj havis gxarde-non iom pli grandan ol florpoto. (Dua rakonto: Malgranda knabo kaj malgranda knabino). Sed kio farigxis kun la malgranda Gerda, kiam Kay plu ne revenis? Kie en la mondo li trovigxis? Neniu tion sciis, neniu povis doni informon pri tio. (Tria rakonto: La flor-gxardeno de la virino, kiu povo-sciis sorcxi). Gerda devis denove ripozi (Princo kaj regxidino). Ili veturis tra la malluma arbaro, sed la kalesxo lumis malprok-simen. (Kvina rakonto: Malgran-da rabistinfano). Antaux malgran-da, malgravaspekta dometo ili haltis. (Sesa rakonto: Lapino kaj Finnino). La muroj de la palaco estis stararangxitaj de la turnigx-anta negxo, kaj trancxantaj ventoj arangxis la pordojn kaj fenest-rojn, (Sepa rakonto: Kio estis en la palaco de la negxa regxino kaj kio okazis poste). Estis iam malgranda knabo, kiu malvar-mumis. Li estis elirinta kaj mal-sekigis al si la piedojn; neniu povis kompreni, kiamaniere tio farigxis, cxar estis tute seka vetero. (Sambuka virineto). Estis iam flikilo, kiu etis tiel delikata kaj pinta, ke gxi imagis al si, ke gxi estas kudrilo (Flikilo). En la malvastaj stratoj de la granda urbo, kiam la suno subiris kaj la nuboj supre inter la kamentuboj lumis orkolore, jen tiu jen alia auxdis ian strangan tonon, simi-lan al sono de pregxeja sonorilo, sed pro la bruo de la veturiloj kaj de la movado oni povis distingi gxin nur dum mallonga momento. "Nun sonas la vespera sonorilo!" oni diradis, "nun la suno subiras!" (Sonorilo). Avin-eto estas tre maljuna, sxi havas tre multe da sulkoj sur la vizagxo kaj tute blankajn harojn, sed sxiaj okuloj lumas ankoraux kiel du steloj, ili estas ecx multe pli belaj, ili estas tiel mildaj, kaj estas plezuro rigardi en ilin. (Avin-eto). Rapide kaj lerte kuradis kelke da lacertoj en la fendoj de maljuna arbo; ili bone povis kompreni unu la alian, cxar ili parolis lingvon de lacertoj (Monteto de elfoj). Estis iam malgranda knabino, tre delikata kaj beleta, sed en somero sxi devis cxiam iri nudpiede, cxar sxi estis malricxa, kaj en vintro kun grandaj lignaj sxuoj, tiel ke la piedartiko de sxia malgranda piedeto farigxadis tute rugxa, kio aspektis tre mizere. (Rugxaj sxuoj). Cxu vi iam vidis vere malnovmodan sxrankon, tute nigran pro maljuneco kaj kun skulptitaj spiralajxoj kaj foliajxoj? Gxuste tia estis en unu logxejo (Pasxtisto kaj kamentubisto). En Danujo staras malnova kastelo, nomata Kronborg, kiu trovigxas tute cxe la Sundm kie la grandaj sxipoj cxiutage grandanombre preterveturas, Anglaj, Rusaj, Prusaj. (Dano Holger). Cxu vi auxdis jam la historion pri la malnova strata lanterno? Gxi certe ne estas tre gaja kaj amuza, tamen unu fojon oni povas gxin auxskulti. (Malnova strata lanterno). Vere, oni povus supozi, ke en la vilagxa lageto okazis ia grava farigxo, sed en efektiveco nenio okazis (Najba-raj familioj). Jes, tio estis la malgranda Tuk. En efektiveco lia nomo ne estis Tuk, sed kiam li ne povis ankoraux bone paroli, li mem sin nomis Tuk; tio devis signifi Karolo, estas bone, se oni tion scias. (Malgranda Tuk). En unu flanka strateto staris mal-nova, tre malnova domo; gxi havis la agxon de preskaux tricent jaroj. (Malnova domo). Vi certe ja konas grandigan vitron, rondan vitron, kiu cxion faras centoble pli granda ol gxi estas en efektiveco? (Guto da akvo). Cxi tie en nia lando la plej granda verda folio certe estas la folio de lapo (Felicxa familio).

 

Jen do la fino de la citajxoj el la dua volumo. La trian kaj la kvaran volumojn mi ne cxehavas, nek havas entute, do mi cxesas citadi, provizore. Morgaux aux postmorgaux ni citadu kune. – En cxi frazo lasta estas vorto lasta.

Literaturo: