[ Hejmen ] [ Supren ]

Blazio Vaha

Sinsekvo

Ideoj helpe al planado de la instru-materialo

Cxiu instruisto scias, ke oni konstruas bonan instru-materialon laux la principo „de simplo direkte al kompliko”. Oni instruas pli frue 1 ol 10. Adicio antauxas multiplikon kaj multipliko devas aperi pli frue ol potencado.

Cxiu lingvotraktanto - lernanto, instruanto, uzanto - scias, ke en dua lingvo plej simpla estas tio, kion oni konas el la unua lingvo, t. e. koincidajxoj, similajxoj. Sekve oni akordas ankaux pri la ideo, ke materialon de instruata fremda lingvo oni konstruu el modeloj grade pli-kaj-pli diferencantaj disde modeloj de la gepatra lingvo.

Tamen multaj tion opinias ne ebla, se temas pri gelernantoj kun diversaj gepatraj lingvoj. La klarigo estas simpla: pri fenomeno, je kiu oni havas helpe-transporteblan (pozitive transfereblan) fenomenon en lingvo A, oni eble havas gxuste misinfluan modelon en lingvoj B kaj C.

Jes, certe ne eblas konsideri cxion samtempe! Multo tamen estas konsiderebla samtempe, pro la fakto, ke multaj aferoj el vidpunkto de certa fona lingvo estas absolute neuxtralaj. Kvankam por hungaro la fama akuzativo ne estas speciale malfacila - sed ja ankaux nominativo kauxzas nenian specialan problemon, kaj hungaran infanon tute ne gxenos, se en la unuaj du lecionoj akuzativo ne okazos... Simile, almenaux se temas pri auxda kaj parola uzo, distingo de s kaj sx por hungaraj infanoj ne estas malfacila, sed ja tute ne gxenos ilin, se la enkonduko lauxos la kapablojn de infanoj hispanaj aux finnaj. Ne malhelpas italajn infanojn, se anstataux la por ili versxajne facilaj vortoj gxirafo kaj testudo, en la unuaj frazoj rolas prefere kato, aux lupo, kun nuraj malfermaj (vokal-finaj) silaboj kaj sen afrikato (c, cx, gx) – do vortoj facile prononceblaj ankaux por infanoj, kies gepatra lingvo enhavas nur malfermajn silabojn kaj ne havas afrikatojn. Simile al oftecaj listoj kiel tiu de Zlatko Tisxljar, oni povus kompili ali-vidpunktajn preferlistojn, cele al helpo kompili lernomaterialon.

Eblas ankaux komence enmeti fonetikajn ekzercojn (por prepari ekzemple la enkondukon de afrikatoj) kiujn reprezentantoj de iuj nacioj rapidege povas trakti kvazaux kure, dum aliaj ilin povas mult-ripete kaj dauxre reprovadi gxis sukceso, por havi la kondicxojn por glata progreso posta. Estas grave, cxiuokaze, ke materialo por komencantoj kaj por internacia uzantaro, eblige enhavu ankaux tion.

Iam mi diris, ke por hungaraj infanoj, pro ecoj de la lingvo hungara, estus oportune komenci ian ajn instru-materialon je frazoj senkopulaj. Oni komencu (aux dauxrigu tuj post salutformoj kaj eventualaj unukomponentaj frazoj) - je frazoj el nura subjekto kaj verba predikato. Ankaux poste, dum tempeto, oni ankoraux evitu frazojn de la tipo *Li estas Adamo* cxar hungara infano tian frazon tuj transformos laux la modelo „Õ Ádám”1 je *Li Adamo*: oni, se necese, trovu alian manieron de identigo.

Post similaj rekomendoj oni kutime replikas dirante, ke por aliaj, alilingvaj infanoj gxuste tiuj identigaj frazoj kun kopulo estas la plej simplaj.

Cxu ikso estas tio aux tie?

Mi pensas, ke la frazoj kiel

T i o   estas lito kaj T i e   estas lito.

Tio estas tapisxo. kaj Tie estas tapisxo.

en Esperanto estas simplaj egale, almenaux por reprezentantoj de lingvoj kun gxenerala uzo de kopulo, komparu: To jest łóżko – Tam jest łóżko; Das ist ein Bett – Dort ist ein Bett; That is a bed – There is a bed. Krome, la pragmata funkcio de la (po) du frazoj estas cxie sama. Demandi je tiuj du frazotipoj en Esperanto – same estas afero egale simple, por homoj kiuj en la gepatra lingvo havas ambaux frazomodelon:

Kio estas tio? Kio estas tie?

Simile statas la afero, sxajne, ankaux en aliaj kopulo-sxataj lingvoj – en gxermanaj, latinidaj, sed ankaux en kelkaj slavaj lingvoj, ekzemple.

What is that? What is there?

Was ist das? Was ist dort?

Co to jest? Co tam jest?

Do nenio malhelpas, ke oni unuece, ankaux en internaciaj lernolibroj de Esperanto, preferu komence „prezentajn” frazojn kun tie al prezentaj frazoj kun tio. Indiferente por multaj, plifacilige por hungaroj.

Simile: iom ajn facilaj estas identigaj frazoj de Esperanto por angla, franca, germana., pola aux portugala infanoj, nenio speciale malfaciligas por ili ankaux frazojn el subjekto plus netransitiva verbo. Tial mi komencis, junagxe, mian instruadon per frazoj kiel Adamo dormas, Maria kuiras, Eva ploras, Cezaro bojas, mi - foriras ks..

Cxu vi vidas min aux krokodilon?

Ni scias, ke akuzativo de rekta objekto stumbligas multajn parolantojn de la latinidaj lingvoj, sed ankaux aliajn. Sed ni povus konsideri, ke ecx en lingvoj, kie nominativo kaj akuzativo de substantivo tre ofte ne diferencas, oni ja havas diferencajn formojn de nominativa kaj ne-nominativa (eventuale akuzativa) persona pronomo. Kial komenci je Kato pelas muson, aux Karlo mangxas cxokoladon, se oni povas komenci ankaux je Vi vidas min? Ja la diferencoj de

I - me

ich - mich

aзъ - мене

ja - mňa, ma             

ja - mne, mnie, mě

я - меня

subtenas la gelernantojn, kiujn substantivoj kun koincidaj kazo(manko)j lasus senapogaj.

Nu, laux similaj observoj mi pensas, ke oni povas sekvi sinsekvojn kiel

(Mallongigoj sube:        

S: subjekto

V: verbo, verba predikato

Ad:- adverbo aux nerekta objekto

O - (cxi tie!): rekta objekto)

1e: Frazoj unukomponentaj (vere aux sxajne):

Parte elipsaj: Hej! Hop! Saluton! Dankon! Gratulon! Bovenon! Brave! Pluvas! Negxas. Venu! Bone! Jes! Ne! Bis!

Pure elipsaj frazoj: Nomo?! Profesio?! Adreso?! Telefonnumero?! (Via nomo? Via profesio?).

2e: frazoj S V: Magdalena staras. Johano gimnastikas. Francisko lernas. Gabrielo laboras. Mi sidas. Mi lernas. Petro kuras. Adamo dormas. Ni babilas. Li biciklas. Li sidas. Ili promenas. Francisko parolas. Georgo legas. Simono kalkulas. Eva kantas.

3e: frazoj SVE: Versxajne estas lauxcele poste havi frazojn kun lokadjekto kiel la subaj: Magdalena staras tie. Karlo estas hejme. Francisko lernas hejme! Gabrielo lernas hejme. Johano staras tie. La hundo dormas tie. La libro kusxas tie. La kajero estas tie. La turo staras tie. La kreto estas tie. La arbo estas tie. La katedralo estas tie. La monto estas tie. La insulo estas tie. Vi estas tie.

4e: frazoj SVO (pronomo persona):

Petro vidas min. Vi vidas min. La patrino vekas min. La patrino amas min. Petro invitas min. Klara moketas min. Cxiu instruas min. Fiziko interesas min. Oceano logas min. Vi, amiko, tedas min. Cxu vi, kara, amas min?

5e: frazoj SVO (persono). Frazoj kun akuzativa substantivo kiel rekta objekto aperu nur poste. Versxajne estas preferinde unue havi substantivojn pri homo, - ofte, en certaj lingvoj, akuzativo de substantivo pri homo estas distingata, dum akuzativo de objekto-nomo koincidas kun nominativo:

Klara moketas la fraton. Johano amuzas Karlon. Petro vidas kantiston.

Laste aperu kaj oftigxu akuzativo de komuna  substantivo:

6e: Johano atendas la  finon... (SVO...)

Eble la supraj ideoj kaj ekzemploj estas evidentaj kaj ne estus aparte dirindaj. Tamen oni trovas komencajn lecionojn de lernolibroj por komencantoj, kie aperas facilajxoj kaj malfacilajxoj sen suficxe zorga elekto. Cxiuokaze, mi prezentis esence nur frazoskemojn. Kursokreantoj mem trovu frazojn pli konvenajn, laux agxo kaj cetero... Do la suprajn ekzemplo-frazojn laux viaj bezonoj, atentu aux preteratentu.

Blazio Vaha